Tổ chức, cá nhân có hành vi trốn tránh, chống đối, cản trở việc thực hiện nghĩa vụ quân sự thì tùy theo tính chất, mức độ vi phạm mà bị xử phạt hành chính hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự.

I. Xử phạt hành chính vi phạm pháp luật về nghĩa vụ quân sự:

Theo Nghị định số 120/2013/NĐ-CP ngày 09/10/2013 của Chính phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực quốc phòng, cơ yếu, đã được sửa đổi, bổ sung bằng Nghị định số 37/2022/NĐ-CP ngày 06/6/2022 của Chính phủ (sau đây gọi là Nghị định) thì hành vi vi phạm hành chính về nghĩa vụ quân sự sẽ bị xử lý như sau:

1. Vi phạm các quy định về đăng ký nghĩa vụ quân sự (quy định tại Điều 4 Nghị định)

- Mức phạt: Phạt cảnh cáo hoặc phạt tiền từ 8.000.000 đồng đến 10.000.000 đồng.

Ngoài ra, còn phải áp dụng một trong các biện pháp khắc phục hậu quả như sau (nếu bị phạt tiền): buộc thực hiện thủ tục đăng ký nghĩa vụ quân sự lần đầu; buộc đăng ký nghĩa vụ quân sự trong ngạch dự bị; buộc đăng ký nghĩa vụ quân sự bổ sung, đăng ký khi thay đổi nơi cư trú hoặc nơi làm việc, học tập; buộc đăng ký tạm vắng.

- Thẩm quyền xử phạt: Chủ tịch UBND cấp xã, Thanh tra viên quốc phòng đang thi hành công vụ (chỉ phạt cảnh cáo); Chủ tịch UBND cấp huyện, Chánh Thanh tra quốc phòng quân khu, Trưởng đoàn Thanh tra chuyên ngành quân khu.

2. Vi phạm quy định về kiểm tra, khám sức khỏe thực hiện nghĩa vụ quân sự (quy định tại Điều 6 Nghị định)

- Mức phạt: Phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 35.000.000 đồng.

- Thẩm quyền xử phạt: Chủ tịch UBND cấp huyện, Chánh Thanh tra quốc phòng quân khu, Trưởng đoàn Thanh tra chuyên ngành quân khu.

3. Hành vi vi phạm quy định về chấp hành lệnh gọi nhập ngũ (quy định tại Điều 7 Nghị định)

- Mức phạt: Phạt tiền từ 30.000.000 đồng đến 75.000.000 đồng.

Ngoài ra, còn phải áp dụng biện pháp khắc phục hậu quả: buộc thực hiện nghĩa vụ quân sự.

- Thẩm quyền xử phạt: Chủ tịch UBND cấp tỉnh, Chánh Thanh tra Bộ Quốc phòng, Trưởng đoàn Thanh tra chuyên ngành Bộ Quốc phòng.

4. Hành vi vi phạm các quy định về thực hiện nghĩa vụ quân sự (quy định tại Điều 9 Nghị định)

- Mức phạt:

+ Phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 15.000.000 đồng đối với một trong các hành vi: Báo cáo không đầy đủ hoặc cố ý báo cáo không chính xác danh sách công dân nam đủ 17 tuổi trong năm, công dân nữ có ngành nghề chuyên môn phù hợp với yêu cầu của Quân đội nhân dân trong độ tuổi thực hiện nghĩa vụ quân sự từ đủ 18 tuổi đến hết 40 tuổi; báo cáo không đầy đủ hoặc không chính xác số lượng quân nhân dự bị và người sẵn sàng nhập ngũ ở cơ quan, tổ chức mình theo quy định.

+ Phạt tiền từ 15.000.000 đồng đến 20.000.000 đồng đối với một trong các hành vi: Không báo cáo danh sách công dân nam đủ 17 tuổi trong năm, công dân nữ có ngành nghề chuyên môn phù hợp với yêu cầu của Quân đội nhân dân từ đủ 18 tuổi đến hết 40 tuổi; Không báo cáo số lượng quân nhân dự bị và người sẵn sàng nhập ngũ ở cơ quan, tổ chức mình theo quy định.

+ Phạt tiền từ 20.000.000 đồng đến 30.000.000 đồng đối với hành vi không tiếp nhận trở lại trường học; không tiếp nhận và bố trí việc làm cho hạ sĩ quan, binh sĩ đã hoàn thành nghĩa vụ quân sự trở về cơ quan, tổ chức cũ làm việc.

Ngoài ra, còn phải áp dụng một trong các biện pháp khắc phục hậu quả như sau: buộc thực hiện việc báo cáo theo quy định; buộc tiếp nhận trở lại trường học, tiếp nhận và bố trí việc làm cho hạ sĩ quan, binh sĩ đã hoàn thành nghĩa vụ quân sự trở về cơ quan, tổ chức cũ làm việc.

- Thẩm quyền xử phạt: Chủ tịch UBND cấp huyện, Chánh Thanh tra quốc phòng quân khu, Trưởng đoàn Thanh tra chuyên ngành quân khu.

II. Xử lý hình sự

1. Điều kiện khởi tố

- Điều 332 BLHS: Người nào không chấp hành đúng quy định của pháp luật về đăng ký nghĩa vụ quân sự, không chấp hành lệnh gọi nhập ngũ, lệnh gọi tập trung huấn luyện, đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm.

Cụ thể là đã bị xử phạt VPHC hoặc kết án mà tái phạm hành vi:

+ Không chấp hành đúng quy định của pháp luật về đăng ký nghĩa vụ quân sự (khoản 1, 2 Điều 4 Nghị định);

+ Không chấp hành đúng quy định của pháp luật về chấp hành lệnh gọi nhập ngũ (khoản 1, 2, 3 Điều 7 Nghị định).

- Điều 334 BLHS: Người nào lợi dụng chức vụ, quyền hạn làm trái quy định về đăng ký nghĩa vụ quân sự, gọi nhập ngũ, gọi tập trung huấn luyện.

- Điều 335 BLHS: Người nào cố ý cản trở việc đăng ký nghĩa vụ quân sự, gọi nhập ngũ, gọi tập trung huấn luyện.

2. Trình tự khởi tố

- Thẩm quyền khởi tố (Điều 153, 164 BLTTHS): Cơ quan điều tra; Viện kiểm sát; Hội đồng xét xử và cơ quan tiến hành một số hoạt động điều tra khác.

- Căn cứ khởi tố (Điều 143 BLTTHS): Chỉ được khởi tố vụ án khi đã xác định có dấu hiệu tội phạm (như điều kiện ở Mục 1 Phần II), việc xác định dấu hiệu tội phạm dựa trên những căn cứ:

+ Tố giác của cá nhân;

+ Tin báo của cơ quan, tổ chức, cá nhân;

+ Tin báo trên phương tiện thông tin đại chúng;

+ Kiến nghị khởi tố của cơ quan nhà nước;

+ Cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng trực tiếp phát hiện dấu hiệu tội phạm;

+ Người phạm tội tự thú.

Như vậy, cơ quan, tổ chức, cá nhân khi xác định có dấu hiệu tội phạm thì thực hiện tố giác, báo tin, kiến nghị với cơ quan có thẩm quyền khởi tố để xem xét việc khởi tố vụ án hình sự về trốn tránh thực hiện nghĩa vụ quân sự.

* Chuyển giao vụ việc với cơ quan tiến hành tố tụng: Trong quá trình xem xét để quyết định xử phạt vi phạm hành chính hoặc trong quá trình thi hành quyết định xử phạt vi phạm hành chính, nếu xét thấy hành vi vi phạm có dấu hiệu tội phạm, thì người có thẩm quyền xử phạt phải chuyển ngay hồ sơ vụ vi phạm cho cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng hình sự. Việc chuyển hồ sơ vụ vi phạm có dấu hiệu tội phạm để truy cứu trách nhiệm hình sự phải được thông báo bằng văn bản cho cá nhân vi phạm.

- Khởi tố bị can (Điều 179 BLTTHS): Khi có đủ căn cứ để xác định một người đã thực hiện hành vi là tội phạm thì Cơ quan điều tra ra quyết định khởi tố bị can.